Jamèi pausat, combat tostemps

Un eveniment de 2020 que’m tornè en cap quan èri a pensar a l’estatut de la lenga nosta e a l’article de Naïg Bondon sus la glotofobia : en Turquia, ua pèça de teatre en lenga curda qu’estó defenuda a Istanbul dab lo pretèxte de trobles a l’òrdre public.

Que comenci de tira en har un punt suu Curdistan : qu’ei ua region geografica e culturau despartida sus quate país (Iran, Iraq, Siria e Turquia). La situacion politica deus curdes depen deu país. Tà resumir, ua autonomia parciau, oficiau o non, pertot manca en Turquia. Acerà, que son considerats peu poder en plaça com « turcs de la montanha », tèrme pejoratiu qui’us denega dinc a ua existéncia. Despuish la creacion de Turquia en 1923 e dinc a 1991, los quites tèrmes de pòble, de lenga curds qu’èran hòrabandits. Hens aqueste contèxte, los testimònis de persecucion deus autors curdes, de misèrias a l’escòla que son legion e qu’an marcat generacions de Curdes. La volontat de Turquia d’entrar hens l’Union Europenca a drin atenuat aquera situacion a l’entorn de las annadas 2000. Mes despuish 15 ans, las persecucions que tornan dab per exemple aqueste seteme, la perquisicion d’ua libreria curda e la destruccion de libes o enqüera en 2020 l’interdiccion d’aquera pèça de teatre.

Lo pretèxte deu troble a l’òrdre public qu’èra bastit suu hèit que la pèça haré l’apologia d’un grop considerat com terrorist, lo PKK (partit deu tribalhador curde), mes aquò non tienèva pas puish que la pèça vien d’Italia de las annadas 80 e puish qu’estó jà jogada en turc shens que n’i aja pas cap de problèma. Qu’èra doncas aquiu ua ataca cap a la lenga curda. Lo sénher Serdar Ay, doctor en literatura curda parla de lingüicide, quitament culturicide.
Se la situacion de la lenga en Turquia ei complicada, la hòrta diaspòra curda de pertot hens lo monde ensaja de tornar apréner la lenga e la cultura a las navèras generacions. Qu’entenoi ua curda díser ua frasa qui tròbi hòrta de sens : «Qu’ei quasi impossible de tradusir lo curde de com cau, per’mor los mots de la lenga que son ligats a l’istòria e a la cultura nosta». Interdíser ua lenga, qu’ei doncas tuar ua istòria e ua cultura.
Tà nosauts, actors e passaires d’ua cultura e d’ua lenga tanben, aquera repression pòt arressoar hens la memòria collectiva de la lenga. De la Revolucion francesa e l’abat Gregòri dinc a la decision deu conselh constitucionau, qui bremba que lo francés ei la sola lenga de la Republica, sus la lei Molac, lo francés qu’estó hicat en davant au detriment de las lengas deu país. La desvaloracion deu parlar « deu campèstre ». Los còps de règla suus dits. Aquiu enqüera uèi, acerà dinc a quan ? Lo combat tà la cultura soa, vigilància tostemps. «Sèm pas en bas !», com ac diseré Maria Frigerio dens la soa poesia.

Matiàs Buzy e la còla