Itinerari pluriculturau d’una cogorda

Ta frucha, en creissent, ven redona
E fa lusir sa blonda pèu,
Coma un sen de frema bombona
E retrai lo biais dau popèu.
L’a ren de melhor que ta cara
Quora es farcida, tendra encara;
Es pereu bòna a la sartan.
En sopa fa nòste delici
Mai, quand ti chanjas en calici,
Es alòr que nos chalas tant!

Aimable Richièr “La cogorda”, publicada dins lo numèro de 27 de julhet de 1896 del setmanièr provençal L’Alhòli

Irange flamejant, rosseu luminós o verd prigond, pigalhada, raiada o monocròma, floquet de fòrmas, de talha, e de color, vaquí que la cogorda es de sason, e s’expausa sus los merchats. Sembla plan malaisat de passar a costat en queu mes-mòrt. Los quites dròlles conneissen sa chara eslusida de passa-charrièra.

De segur, la sopa de corgorda es una de las sopas tradicionalas d’Occitània, de las qu’an la costuma de venir a taula emb regularitat. Pasmens podem dire qu’a fach dau viatge, quela cogorda, per se trobar dins nòstras sietas o escultada e passejada per tota una generacion de dròlles pendent la festa daus mòrts !

Fau dire que l’istòria de la cogorda es enigmatica, misteriosa, estranha, pivelaira e enfachilhadoira. Segurament ne vira de la mai anciana planta espleitada jos los tropics. De las sòbras arqueologicas fugueren trobadas sus tots los continents, e quò-quí a de las epòcas plan ancianas : Mexic (5500 avant J.C), Peró (4000 avant J.C), Egipte (3500 avant J.C), Zambia e Africa dau Sud (2000 avant J.C.), Novela-Guinèa (350 avant J.C.) e China (500 après J.C.). Veiquí que fau ben tot començar de trasveire lo caracter internacionau de nòstra amija !

Lo mot «cogorda» ven dau latin cucurbita, que balhet tanben lo mot «gourde» en francés. Pasmens sembla que los ancians coneissián pas las cogordas coma las coneissem uei, quò designava ‘laidonc las gordas, solas conegudas en Euròpa en quela epòca (tanben peladas « calebasses »). Contam que las « couhourdes » localas de l’Atge-Mejan, a la peu dura e a la charn fadinharda, fugueren destronadas per sas cosinas americanas que Cristòu Colomb nos menet a la fin dau segle XV. Alai, los indians minjavan las fruchas, mas mai que mai las granas e se’n servián coma daus gatges e daus instruments… Notatz que la cogorda pòt flotar quasiment tota una annada dins la mar e veire sas granas levar sus la prumiera còsta trobada… Viatja que viatjarà, nòstra cogorda !

Quela cogorda, tradicionalament e dins fòrça culturas, pòt servir a tot plen d’usatges : culhierons, grands culhiers, bòles, topins, de segur, mas tanben flotadors de pescha, anfòras, bóitias, embalatges, garda-minjar, plats, tabatieras, escumadors, boclas d’aurelhas, perlas, colars, abat-jorns, tassas, vases de flors, chadieras, fautuelhs, cofins, esponjas, bornats, tracanards, pipas, nisadors d’auseus, juecs, mascarats, enfonilhs, gàbias a poletons, topins a semnadís…. Ne’n passe (e daus melhors…). Qué de mai polivalent qu’una cogorda ?! Pelegrina sus los chamins, serviá de gordas ‘cianta aus luòcs sacrats. Podriera a fusilhs de l’armada de 1870, a quitament fach la guerra !

Mas subretot, prumieras caissas de ressonància daus instruments a còrdas ; la cogorda, de tot temps e de pertot dins lo monde, a fach de la musica : maracàs, quora, balafon, berimbau, mvet, chekere, udu, baglama, kamanche, sitar, veena, pungui, hulusi, guitarra, senza, violon, riti, cistre, mandolina, encrauna, trompa, bobr, banjo… En per-aquí, los « cougourdons », fan partida dau patrimòni. Quilhs instruments, carnavalesques, semblan situats a la broa de l’umanitat : l’espina (mena de guitara a quatre còrdas) e sa fòrma arcaïca, lo « petador », tambor a friccion daus charivaris, la trompa de la beca (« vespa »), que, de sa grandor e sa poténcia, sona l’òrdre o lo caòs, capabla tant de sonar los vius coma de chaçar los mòrts…

‘Laidonc, me diretz, vaquí que la bocla se bocla, tornam au mes-mòrt e a nòstra temporada. Aquí l’avem trobat nòstre rapòrt emb Halloween ?! Pecaire non, perque, per nos far engolar la cogorda qu’avem de mau d’envalar, quela corja a, en realitat, res de veire au començament emb quela festa. Las « Jack o’ Lanterns », quelas famosas cogordas escultadas, son pasmens simbòles d’una legenda condemnada a s’escartar a jamai entre lo país daus mòrts e lo país daus vius. E ben figuratz-vos, qu’au començament, quò era pas una cogorda. A l’origina, utilizavan una raba. Es aus Estats Units que la cogorda vai remplaçar la raba. Perqué ? E ben, simplament perque las cogordas, mancan pas au mes d’octòbre, au contrari (amai) ! E fau dire que, per los qu’an desjà essajat de curar un naveu, podem compréner aisadament la popularitat de la cogorda !

‘Laidonc, es vrai, me diretz, Halloween, qu’es pas una tradicion occitana, (ni mai americana) ! Quela festa cogordesca, nos ven, en realitat, d’un grope de migrants irlandés, venguts massivament en America, menant la tradicion celta de « Samhain », après la granda famina « de la pompira » en Irlanda (1845-1851). Vesem que los pitits legumes tanben an lor plaça dins la granda Istòria !

Mas tornam a nòstra cogorda ! Reina de la mòrta sason, es ela que permet a la cosiniera de preparar pàstis, dau temps que las fruchas mancan. Tradicionalement, lo « Mihassou » (famós gasteu de cogorda) se preparava sens uòu ni farina. Mair daus pagans, sòr daus paubres, qu’es çò qu’explica que, maugrat tot queu pluriculturalisme, a sovent pas bona reputacion, la cogorda ?! Figuratz-vos qu’en occitan, una cogorda, quò designa una persona vertadierament pas plan fina ! E dins Tarn, onte lo « Mesturet » designa lo pastisson a la cogorda (lo « Mihasson »), un « dròlle de mesturet », quò designa un meschant garçon !

De segur, es sinonime de vita simpla e es benleu tanben çò que fai la popularitat de nòstra mia. Luenh d’una borgesia esnòba, luenh d’una obsolescéncia programada e capitalista dau consumerisme. La cogorda, es la descreissença lusenta, lo paratge e la convivéncia a l’occitana. En mai, si sabem plan auvir, nos pòt balhar de las leiçons, la cogorda. Figuratz-vos que los Amerindians (Iroqués e Cherokee), la cultivavan tradicionalament en companhiá dau blat roge e de la mongeta. Quela associacion, sonada «las Tres sòrs» o «milpa» per los Aztèques, es un daus mai beus exemples de cultura simbiotica, qu’es atestada dins d’autras regions dau monde, coma en China, en chas lo grope Naxi de l’etnia Moso. Lo principi es plan simple : lo blat roge es utilizat per tutorar la mongeta dau tandis que la cogorda serv de cubresòu. Las raiç de la mongeta fixan l’azòte de l’er, fasent profitar las tres plantas d’aquela fertilizacion. Un brave exemple de cooperacion !

En mai d’èsser pluriculturala, plurilingüista es nòstra cogorda internacionala ! En occitan, lo nom de quela frucha varia segon la forma et l’usatge : « cogorda », « cogorla », « cohorda », « cohorla », « cuja », « coja », « coia », « coion »« cogordon », « couossa », « bachorla », o encara « serpa a maravilha », o « marenka » … Tot queu riche lexic es present dins tota l’Occitània e a reüssit a eschapar a l’ortografia e a l’estandardizacion de la lenga francesa ! Notaretz que pòt èsser masculin coma feminin ’queu mot, çò que revira plan la varietat de las formas, rebombida coma de las Venus, eslonjada coma daus fallus.

E, per ‘chabar ‘quela passejada culturala a l’entorn de la cogorda, pensatz de far un torn dau costat de Las cogordas Awards, la ceremonia de las alisadas sus las culturas e lengas minorizadas. En 2012 e 2013, un prèmi d’onor fuguet decernit ex-aequo a Marine Le Pen, per quala « tornar au bilinguisme » es quauquarren « extremament greu », e au ministre de l’Interior Claude Guéant qu’a declarat que « totas las civilizacions se valon pas ».

E coma nos ditz un proverbi provençau : « Un nidou sensa cougourdoun es couma un nidou sensa passeroun » ( Una maison sens cogorda es coma un niu sens auselons) !

Susana e la còla

sorsas :

https://occitanica.eu/items/show/3066 : las cogordas awards

https://www.jornalet.com/nova/52/las-cogordas-awards-2012

https://www.esgourde.com/la-vespa-cougourdon-ourchestra

France 3 Occitanie : Mot d’oc : cogorda